Gdy wierzyciel odmawia zwrotu składki ubezpieczeniowej
Problem: Czytałem, że z chwilą wypowiedzenia umowy kredytowej bank powinien dokonać zwrotu pobranej z góry składki ubezpieczeniowej za okres bez ochrony. Czy to prawda? Bank nie chce dokonać zwrotu.
Podpowiedź: Tak, pod warunkiem że ustała ochrona ubezpieczeniowa. Poniżej kilka ważnych informacji nt temat, które mogą pomóc w rozmowach z wierzycielem w tej kwestii.
1. Wg utartej linii orzecznictwa zwrot składki zawsze przysługuje klientowi:
Wyrok Sądu Rejonowego w Poznaniu z dnia 30 listopada 2009 roku, sygn. akt I C 1541/08:
Zgodnie z treścią art. 813 § 1 k.c. (zarówno w starym, jak i nowym brzmieniu) składkę oblicza się za czas trwania odpowiedzialności ubezpieczyciela. Oznacza to, że składka jest świadczeniem wzajemnym ubezpieczającego odpowiadającym świadczeniu ubezpieczyciela - ponoszeniu odpowiedzialności za skutki zdarzeń losowych. Ustawodawca w sposób wyraźny powoduje korelację świadczenia ochrony ubezpieczeniowej i składki ubezpieczeniowej. Nie powinno być więc wątpliwości, że świadczenia te są swoimi odpowiednikami w rozumieniu art. 487 § 2 k.c, zaś umowę ubezpieczenia zaliczyć można do umów wzajemnych. W konsekwencji za niewykorzystany okres ochrony ubezpieczeniowej ubezpieczony może domagać się zwrotu składki, co ma zazwyczaj miejsce w sytuacjach gdy umowa został rozwiązana przed okresem na który została zawarta. Co do zasady przy ustalaniu, czy ubezpieczającemu należy się składka za niewykorzystany okres ochrony ubezpieczeniowej nie ma zatem znaczenia przyczyna wygaśnięcia stosunku ubezpieczenia przed upływem okresu, na który została zawarta umowa. W szczególności nie jest istotne to, z czyjej inicjatywy umowa została rozwiązana lub też kto ponosi odpowiedzialność za okoliczności, których skutkiem jest wygaśnięcie stosunku ubezpieczenie.
Niemniej powyższe ustalenia, wymagają uzupełnienia o stwierdzenie, że "zwrot składki za okres niewykorzystanej ochrony ubezpieczeniowej" może mieć miejsce tylko wtedy, gdy ochrona ubezpieczeniowa nie została w całości skonsumowana przed upływem okresu, na który umowa ubezpieczenia była zawarta (...).
- Wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 25 czerwca 2007 roku, sygn. akt XVII AmC 74/07:
W przypadku odstąpienia przez konsumenta od umowy ubezpieczeniowej powinna zostać mu zwrócona cała składka wpłacona z góry za okresy przypadające po rozwiązaniu umowy. (...).
2. Za publikacją w Monitorze Ubezpieczeniowym nr 38 – czerwiec 2009 roku, Małgorzata Więcko:
(...) Problem zwrotu składki za niewykorzystany okres ubezpieczenia kredytu jest jednym z dwóch głównych problemów z zakresu bancassurance zgłaszanym do Biura Rzecznika Ubezpieczonych przez konsumentów. Należy podkreślić, iż większość ubezpieczycieli działających na polskim rynku banassurance respektuje obecnie prawo konsumenta do otrzymania zwrotu składki ubezpieczeniowej w sytuacji skrócenia okresu ochronnego. (...)
Badając taką praktykę należy pamiętać, iż zgodnie z przepisem art. 813 kodeksu cywilnego składkę oblicza się za czas trwania odpowiedzialności ubezpieczyciela. W przypadku wygaśnięcia stosunku ubezpieczenia przed upływem okresu na jaki została zawarta umowa, ubezpieczającemu przysługuje zwrot składki za okres niewykorzystanej ochrony ubezpieczeniowej. Jeżeli więc to bank jest podmiotem zobowiązanym prawnie do zapłaty składki (np. w związku z zawarciem umowy ubezpieczenia na rachunek swojego klienta), może on (i powinien) w każdym przypadku wcześniejszego wygaśnięcia stosunku ubezpieczenia, zażądać od zakładu ubezpieczeń zwrotu nadpłaconej składki. Jednak dobre chęci banku w takim przypadku nie wystarczą, a zapisy warunków ubezpieczenia przygotowywane przez ubezpieczyciela, którego praktykę zakwestionowała Pani Rzecznik, uniemożliwiają zwrot składki również samemu bankowi, co ostatecznie obciąża finansowo konsumenta. Mając na uwadze specyfikę ubezpieczeń zawieranych za pośrednictwem banków, Rzecznik Ubezpieczonych jest jednak zdania, iż taka praktyka jest nieprawidłowa. Jeżeli bowiem na podstawie zawartej przez klienta i bank umowy (np. umowy kredytowej), to klient przekazuje bankowi środki finansowe na pokrycie składki ubezpieczeniowej, zwrot składki za niewykorzystany okres ubezpieczenia powinien być ostatecznie dokonany na rzecz klienta - kwestią drugorzędną jest czy zwrot ten będzie dokonany przez bank czy też przez ubezpieczyciela. Konsument, który finansuje działalność zarówno ubezpieczyciela, jak i banku, nie może być odsyłany z jednego podmiotu, do drugiego i z powrotem. Zarówno bank, jak i ubezpieczyciel mając obowiązek stworzyć procedury umożliwiające konsumentowi otrzymanie zwrotu składki.
Zapis art. 813 k.c. mówiący w sposób wyraźny o zwrocie składki za niewykorzystany okres ubezpieczenia wszedł w życie z dniem 10 sierpnia 2007 r. W ocenie Pani Rzecznik nie oznacza to jednak, iż przed tą datą ubezpieczający pozbawieni byli prawa do zwrotu części niewykorzystanej składki. Wyrokiem z dnia 25 maja 2007 r., sygn XVII AmC 83/06, Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów uznał za niedozwoloną klauzulę jednego z towarzystw ubezpieczeń, który w ubezpieczeniu autocasco stosował zapis, iż „w przypadku odstąpienia od umowy ubezpieczenia lub jej wypowiedzenia przez którąkolwiek ze stron, składka za niewykorzystany okres ubezpieczenia podlega zwrotowi tylko wtedy, jeżeli w okresie ubezpieczenia nie nastąpiła wypłata odszkodowania lub towarzystwo nie jest zobowiązane do wypłaty odszkodowania." Głównym motywem w uznaniu klauzuli za niedozwoloną była jej sprzeczność z art. 813 k.c. (w starym brzmieniu) i zasadą, iż składkę oblicza się za czas trwania odpowiedzialności ubezpieczyciela. Nie można więc uznać, iż przed wejściem w życie nowelizacji przepisu art. 813 k.c. zwrot składki za niewykorzystany okres ubezpieczenia w ogóle nie przysługiwał.
W swoim piśmie do Komisji Nadzoru Finansowego Pani Rzecznik podkreśliła dodatkowo, iż ponad rok temu Związek Banków Polskich rozpoczął prace nad Rekomendacją dobrych praktyk na polskim rynku bancassurance w zakresie ubezpieczeń ochronnych powiązanych z produktami bankowymi.Rekomendacja została ostatecznie przyjęta dnia 3 kwietnia 2009 r. W Rekomendacji znalazł się zapis mówiący o prawie klienta do otrzymania zwrotu składki w przypadku zakończenia ochrony przed upływem okresu ubezpieczenia. W pracach nad Rekomendacją brali również udział przedstawiciele Polskiej Izby Ubezpieczeń, a więc zapisy tego aktu powinny być znane ubezpieczycielom. Powołany zapis Rekomendacji został przyjęty w związku z potwierdzeniem zasadności zwrotu składki ubezpieczeniowej w takich przypadkach. Nie budziło bowiem wątpliwości, iż konsumentowi zwrot wpłaconych pieniędzy należy się, gdyż specyfika ubezpieczeń grupowych nie może uderzać w interes finansowy konsumenta. (...)
W ocenie Pani Rzecznik, wyjaśnienia przedstawiane w podobnych sprawach przez towarzystwo ubezpieczeń na życie są niezgodne zarówno z art. 813 k.c., jak również z zasadami współżycia społecznego. Ponadto, zapisy umów ubezpieczenia grupowego, mówiące o niedopuszczalności zwrotu składki, jako niezgodne z art. 813 k.c. są nieważne. Rzecznik Ubezpieczonych jest zdania, iż każdy konsument, który przystąpił do ubezpieczenia grupowego w związku z zawartą umową kredytu powinien mieć prawo zwrotu części składki ubezpieczeniowej. (...)
